Wilhelm Joliet
                       Die Geschichte der Fliese

Diocesaan Museum Keulen
Nederlandse Bijbeltegels uit de 18e eeuw uit de nalatenschap van Jakob Eschweiler

Het Diocesaan Museum, opgericht in 1853, heet sinds 2004 "Kolumba".
Het nieuwe gebouw, met de oorlogsruïnes van St. Kolumba, de kapel "Madonna in de Ruïne" en archeologische opgravingen, is sinds 15 september 2007 geopend in het centrum van Keulen.

Jakob Hubert Eschweiler (* 12 juni 1894 in Euskirchen – † 29 oktober 1965 in Mechernich) was priester, kunsthistoricus en van 1926 tot 1938 de eerste directeur van het Diocesaan Museum Keulen.
De zes ingelijste tegels werden in 1974 verworven uit de nalatenschap van Jakob Eschweiler en tijdens de inventarisatie gefotografeerd door het Rijnlandse Beeldarchief. Kleurenfoto's van de blauwe Bijbeltegels zijn nog niet gemaakt.

 01
© Museum E 62, Nachlass Jakob Eschweiler Nr. 59/2, RBA 153/201
Opmerking: RBA = Rijnlandse Beeldarchief Keulen

Kaïn slaat Abel dood
Amsterdam, tweede helft van de 18e eeuw

Gen. 4:1-8
“ 1 En Adam had gemeenschap met Eva, zijn vrouw, en zij werd zwanger en baarde Kaïn, en zei: Ik heb een man van de HEERE gekregen! 2 En zij baarde opnieuw: zijn broer Abel. Abel werd herder van kleinvee en Kaïn werd bewerker van de aardbodem. 3 En het gebeurde na verloop van dagen dat Kaïn van de opbrengst van de aardbodem aan de HEERE een offer bracht. 4 Ook Abel bracht en offer, van de eerstgeborenen van zijn kleinvee en van hun vet. De HEERE nu sloeg acht op Abel en op zijn offer, 5 maar op Kaïn en op zijn offer sloeg Hij geen acht. Toen ontstak Kaïn in grote woede en liet hij zijn hoofd zakken. 6 En de HEERE zei tegen Kaïn: Waarom bent u in woede ontstoken en waarom heeft u uw hoofd laten zakken? 7 Is het niet zo dat u, als u het goede doet, uw hoofd kunt opheffen? Maar als u niet het goede doet, ligt de zonde aan de deur. Naar u gaat zijn begeerte uit, maar ú moet over hem heersen. 8 En Kaïn sprak met zijn broer Abel. En het gebeurde, toen zij op het veld waren, dat Kaïn zijn broer Abel aanviel en hem doodde.”

Prent

 03
© Museum E 61, Nachlass Jakob Eschweiler Nr. 59/2, RBA 153/2050

De terugkeer van Jeftha
Amsterdam, tweede helft van de 18e eeuw

Richt. 11:29-38
“29 Toen kwam de Geest des HEEREN op Jeftha, dat hij Gilead en Manasse doortrok; want hij trok door tot Mizpa in Gilead, en van Mizpa in Gilead trok hij door tot de kinderen Ammons. 30 En Jeftha beloofde den HEERE een gelofte, en zeide: Indien Gij de kinderen Ammons ganselijk in mijn hand zult geven;
31 Zo zal het uitgaande, dat uit de deur van mijn huis mij tegemoet zal uitgaan, als ik met vrede van de kinderen Ammons wederkom, dat zal des HEEREN zijn, en ik zal het offeren ten brandoffer. 32 Alzo trok Jeftha door naar de kinderen Ammons, om tegen hen te strijden; en de HEERE gaf hen in zijn hand. 33 En hij sloeg hen van Aroër af tot daar gij komt te Minnith, twintig steden, en tot aan Abel-Keramim, met een zeer groten slag. Alzo werden de kinderen Ammons te ondergebracht voor het aangezicht der kinderen Israëls. 34 Toen nu Jeftha te Mizpa bij zijn huis kwam, ziet, zo ging zijn dochter uit hem tegemoet, met trommelen en met reien. Zij nu was alleen, een enig kind; hij had uit zich anders geen zoon of dochter. 35 En het geschiedde, als hij haar zag, zo verscheurde hij zijn klederen, en zeide: Ach, mijn dochter! gij hebt mij ganselijk nedergebogen, en gij zijt onder degenen, die mij beroeren; want ik heb mijn mond opengedaan tot den HEERE, en ik zal niet kunnen teruggaan. 36 En zij zeide tot hem: Mijn vader! hebt gij uw mond opengedaan tot den HEERE, doe mij, gelijk als uit uw mond gegaan is; naardien u de HEERE volkomene wraak gegeven heeft van uw vijanden, van de kinderen Ammons. 37 Voorts zeide zij tot haar vader: Laat deze zaak aan mij geschieden: Laat twee maanden van mij af, dat ik heenga, en ga af tot de bergen, en bewene mijn maagdom, ik en mijn gezellinnen.  38 En hij zeide: Ga heen; en hij liet haar twee maanden gaan. Toen ging zij heen met haar gezellinnen, en beweende haar maagdom op de bergen.”

Prent

 05
© Museum E 63, Nachlass Jakob Eschweiler Nr. 59/2, RBA 153/200

Delila laat Simsons haar afscheren
Rotterdam, tweede helft van de 18e eeuw

Richt. 16:18. 19
“18 Als nu Delila zag, dat hij haar zijn ganse hart verklaard had, zo zond zij heen, en riep de vorsten der Filistijnen, zeggende: Komt ditmaal op, want hij heeft mij zijn ganse hart verklaard. En de vorsten der Filistijnen kwamen tot haar op, en brachten dat geld in hun hand.19 Toen deed zij hem slapen op haar knieën, en riep een man en liet hem de zeven haarlokken zijns hoofds afscheren, en zij begon hem te plagen; en zijn kracht week van hem.”

Prent

 07
© Museum E 65, Nachlass Jakob Eschweiler Nr. 59/2, RBA 153/204

Samuël doodt Agag
Amsterdam, tweede helft van de 18e eeuw

1 Sam. 15:32, 33
“32 Toen zeide Samuël: Breng Agag, den koning der Amalekieten, hier tot mij; Agag nu ging tot hem weeldelijk; en Agag zeide: Voorwaar, de bitterheid des doods is geweken!
33 Maar Samuël zeide: Gelijk als uw zwaard de vrouwen van haar kinderen beroofd heeft, alzo zal uw moeder van haar kinderen beroofd worden onder de vrouwen. Toen hieuw Samuël Agag in stukken, voor het aangezicht des HEEREN te Gilgal.”

Prent

 09
© Museum E 66, Nachlass Jakob Eschweiler Nr. 59/2, RBA 153/202

De engel wekt Elia
Utrecht rond 1800

1 Kon. 19:5, 6
“5 En hij leide zich neder, en sliep onder een jeneverboom; en ziet, toen roerde hem een engel aan, en zeide tot hem: Sta op, eet; 6 En hij zag om, en ziet, aan zijn hoofdeinde was een koek op de kolen gebakken, en een fles met water; alzo at hij, en dronk, en leide zich wederom neder.”

Prent

 11
© Museum E 64, Nachlass Jakob Eschweiler Nr. 59/2, RBA 153/203

De opstanding
Amsterdam, tweede helft van de 18e eeuw

Mat. 28:2-4
“2 En zie, er vond een grote aardbeving plaats, want een engel van de Heere, die uit de hemel neerdaalde, ging erheen, rolde de steen van de opening weg en ging erop zitten. 3 Zijn gedaante was als een bliksem en zijn kleding wit als sneeuw.4 De bewakers beefden van angst voor hem en werden als doden.”

Prent

Gebruikte literatuur
Historiae Sacrae Veteris et Novi Testamenti 2., Merian, Matthaeus, d. O. (1593-1650); Schut, Pieter Hendricksz (1618-1667), Amstelodami: Visscher, [ca. 1648]
TONEEL ofte Vertooch der BYBELSCHE HISTORIEN, Cierlyck in’t koper gemaeckt door PIETER H. SCHUT, ende in druck uytgegeven door NICOLAES VISSCHER, TOT AMSTELDAM, Anno 1659. Herdruk ZWAARTE BEERTJES No. 720 / 1964 (Pocketreeks van A.W. Bruna Uitgevers)
Statenvertaling online
Jan Pluis, BIJBELTEGELS. Bijbelse voorstellingen op Nederlandse wandtegels van de 17e tot de 20e eeuw, Münster 1994
Wikipedia

Dankbetuiging
Cathleen Walther van het Rijnlands Beeldarchief gaf me toestemming om de zes foto's in dit rapport te publiceren. Eva-Maria Klother van het Kolumba Kunstmuseum stuurde me informatie over de inventarisatie van de ingelijste Bijbeltegels. Jan Pluis hielp me bij het vinden van motieven en bijbehorende Bijbelteksten. Mijn zoon Norbert redigeerde en publiceerde het rapport.

Kolumba, Kunstmuseum des Erzbistums Köln, Kolumbastraße 4, 50667 Köln
www.kolumba.de