Wilhelm Joliet
Die Geschichte der Fliese
|
|
Vianen
was een Nederlandse gemeente in de provincie Utrecht. De gemeente omvatte de
steden Vianen en Hagestein en de dorpen Everdingen en Zijderveld.
Op 1 januari 2019 is Vianen samengevoegd met Leerdam en Zederik tot de nieuw
gevormde gemeente Vijfherenlanden.
De O.L. Vrouw ten
Hemelopnemingkerk is een rooms-katholieke parochiekerk in de
Nederlandse stad Vianen.
De driebeukige neogotische hallenkerk zonder toren werd gebouwd
tussen 1877 en 1879 en werd ontworpen door Alfred Tepe.
Sinds 1 januari 2011 behoort de kerk tot de parochie van de Heilige
Drie-eenheid, waartoe ook Everdingen en Leerdam behoren.
Geschiedenis van de parochie
Zoals alle kerken in West-Europa was de Grote Kerk van Vianen tot de
Reformatie katholiek. Degenen die de rooms-katholieke kerk niet beleden,
werden als ketters gestraft.
In 1566 kwam de Reformatie naar Vianen. Twintig jaar later stelde de
regering de kerk ter beschikking van de gereformeerde gemeenschap voor
eredienst. Het katholicisme was bij wet verboden.
De katholieken zochten hun toevlucht in huiskerken. Na de Vrede van Münster
in 1648 was er meer tolerantie. In 1652 stichtten jezuïeten een huiskerk in
de Voorstraat. Toen de jezuïetenorde in 1730 uit Nederland werd verbannen,
namen seculiere priesters de religieuze zorg van de onderdrukte katholieken
over.
Tijdens de Franse periode werd in Nederland de godsdienstvrijheid opnieuw
ingevoerd. Katholieken hadden nu de mogelijkheid om kerken te bouwen.
In 1807 werd in Vianen een nieuwe kerk gebouwd. In de tweede helft van de
negentiende eeuw werd deze kerk te klein voor de groeiende gemeente.
Bovendien was de kerk aan renovatie toe. Besloten werd om een neogotische
kerk te laten bouwen.
De Utrechtse architect Wilhelm Victor Alfred Tepe (1840-1920) nam in 1877 op
voordracht van aartsbisschop
Mgr. A.I. Schaepman
contact met pastoor E.G. Geerdink op om een ontwerp voor de nieuwe kerk uit
te werken.
Hij presenteerde het ontwerp van een kerk in de vorm van een kruis. Pastoor
E.G. Geerdink wilde een hallenkerk met drie beuken. Architect Tepe kon
gemakkelijk worden overgehaald om deze vorm van de kerk aan te nemen.
Nadat de aartsbisschop de plannen had goedgekeurd, begon de bouw van de kerk
op 24 december 1877. Alfred Tepe en Friedrich Mengelberg (ontwerper
van de inrichting)
waren lid van het St. Bernulphusgilde, een vereniging die een heropleving
van de Rijngotische voor katholieke kerkbouw in Nederland promootte. De kerk
van Vianen is dan ook geheel in de geest van dit gilde gebouwd en ingericht.
Op 1 juli 1879 wijdde aartsbisschop
Mgr. A.I. Schaepman
de kerk.
Architect
Wilhelm Victor Alfred Tepe (* 1840 in Amsterdam - † 1920 in Düsseldorf), een
Nederlandse architect, was
naast Pierre Cuypers de belangrijkste neogotische architect van
Nederland. Van 1865 tot 1867 werkte Tepe in Keulen voor een van de
belangrijkste Duitse neogotische architecten, Vincenz Statz. Hij was ook
betrokken bij de restauratie van de Dom van Keulen. In 1867 keerde Tepe
terug naar Amsterdam, waar hij werkte voor een architect genaamd Ouderterp.
In 1872 verhuisde hij naar Utrecht. Tussen 1871 en 1905 ontwierp Tepe 70
bakstenen kerken. Hij werkte in verschillende kerken, waaronder Vianen, met
de beeldhouwer Friedrich Wilhelm Mengelberg (* 1837 Keulen - † 1919
Utrecht).
Mozaïekfabriek van Villeroy & Boch Mettlach
Villeroy & Boch Mettlach had bijna het monopolie op vloerbedekkingen in
kerken ontworpen door architect Tepe. Villeroy & Boch heeft bijzonder mooi
werk verricht met ‘Mettlacher Mosaikplatten’ in de volgende Nederlandse
kerken:
1887 Sint Michaëlkerk Schalkwijk
Documenten in het werkarchief van Villeroy & Boch Mettlach
Het werkarchief bevat een
overzicht van de grotere openbare
gebouwen waarin ‘Mettlacher Mosaik- und Wand-Platten’ werden
geleverd
tussen 1852 en 1894.
In het werkarchief bevinden zich gegevens van werknemers, waaronder gegevens
van Jacob Bach (* 6 februari 1857) uit Fremersdorf / Saar.
Met betrekking tot Vianen is er de volgende opmerking:
01
1889 Sint Nicolaasbasiliek
IJsselstein
1890 O.L. Vrouw ten Hemelopneming Vianen
1891 O.L. Vrouw ten Hemelopneming Houten
1891/92 Basiliek van de Heilige Kruisverheffing Raalte
In 1890 werden 420 vierkante meter ‘Mettlacher Mosaikplatten’
geleverd aan de
kerk in Vianen.
02
03
04
Zicht door het schip naar het hoogaltaar.
05
‘Mettlacher Mosaikplatten’ van het schip,
die waardevol zijn vanuit cultureel en architectonisch oogpunt.
06
Detail van de keramische vloerbedekking van het schip.
07
Gedeelte van de decoratieve vloer
met ‘Mettlacher
Mosaikplatten’.
Voorbeelden van Villeroy & Boch voor de tegelvloer in het schip
|
1
De decoratieve tegels in de vloer komen overeen met
nr. 145 van de mozaïekfabriek Villeroy & Boch Mettlach.
|
|
|
2
De fries in de vloerbedekking komt overeen met nr. 432a van de
mozaïekfabriek Villeroy & Boch Mettlach.
|
|
|
3
De decoratieve tegels in de vloer komen overeen met nr. 268 van de
mozaïekfabriek Villeroy & Boch Mettlach.
|
|
|
4
De decoratieve tegels in de vloer komen overeen met nr. 278 van de
mozaïekfabriek Villeroy & Boch Mettlach.
|
|
|
5
De decoratieve tegels in de vloer komen overeen met nr. 25 van de
mozaïekfabriek Villeroy & Boch Mettlach.
|
|
|
6
De decoratieve tegels in de vloer komen overeen met nr. 274 van de
mozaïekfabriek Villeroy & Boch Mettlach.
|
|
20
Vloerbedekking in het koor gemaakt van ‘Mettlacher Mosaikplatten’.
Vier tegeltableaus met dieren in
de
keramische vloerbedekking
21
Leeuw als symbool voor het element aarde,
4 x 4 mozaïektegels, met royale omlijsting
22
Adelaar als symbool voor het element lucht,
4 x 4 mozaïektegels, met royale omlijsting.
23
Vis in schuin aanzicht, 4 x 4 mozaïektegels, met royale omlijsting in het
koor van de kerk.
24
Vis als symbool voor het element water,
4 x 4 mozaïektegels, met royale omlijsting.
25
Salamander
als symbool van het vuur,
4 x 4 mozaïektegels, met royale omlijsting.
Ontwerpen voor de vier dierentableaus van de mozaïekfabriek Villeroy & Boch
Mettlach uit 1880
|
|
Blad 20 van de ‘Muster-Blätter’ uit 1880 in het Villeroy & Boch-werkarchief in Mettlach. |
|
Leeuw
(element aarde)
De leeuw is een symbool van natuurlijke kracht, behendigheid, moed
en imposante verschijning.
Apocalyps 5.5, met verwijzing naar het stamvers Genesis 49.9, noemt
Jezus de "leeuw uit Juda" om hem te identificeren als de verwachte
koning van redding.
|
|
|
Adelaar
(element lucht)
Karel de Grote, een strijder voor het christendom, nam de adelaar op
in middeleeuwse heraldiek en maakte er een symbool van zijn rijk na
zijn kroning in Rome.
In de christelijke symboliek staat de roofvogel voor de hemelvaart
van Christus.
|
|
|
Vis
(element water)
Om elkaar als christenen te kunnen herkennen, bedachten de vroege
christenen een symbool: de vis.
Dit maakte de vis tot een geheime code.
De vis is niet alleen het symbool van Christus, maar ook van de
gedoopte gelovigen en de eucharistie. |
|
|
Salamander
(element van vuur)
De salamander wordt sinds de oudheid als een vuurvast dier
beschouwd.
|
|
Modellen voor de ‘Mettlacher Mosaikplatten’ in het koor
van de kerk.
|
1
Detail van de tegelvloer.
. |
|
|
2
De fries in de vloerbedekking komt overeen met patroon nr. 488 van
de mozaïekfabriek Villeroy & Boch Mettlach.
|
|
|
3
Detail van de tegelvloer. |
Detail uit blad 7 uit 1880 in het Villeroy & Boch-werkarchief in
Mettlach |
|
4
Dit decor bestaat uit vier tegels en heeft het nummer 541.
De toewijzing van de symbolen aan de evangelisten gaat terug op de
kerkvader Hieronymus in de 4e eeuw: de leeuw staat voor Marcus, de
stier voor Lucas, de adelaar voor Johannes en de man voor Mattheüs;
vanwege de vleugels wordt hij vaak
voorgesteld met een engel. |
|
|
Detail van de tegelvloer.
Dit decor
5
bestaat uit vier tegels.
|
Detail uit blad 12 uit 1880 in het Villeroy & Boch-werkarchief in
Mettlach |
Fotoverantwoording
Diana Nieuwold (Kerkfotografie): 01, 04, 05, 20
Mijn bewerkingen van foto 05: 08, 10, 12, 14, 16, 18
Mijn bewerkingen van foto 20: 32, 34. 36, 38, 40
Parochie O.L. Vrouw ten Hemelopneming, Vianen: 06, 07, 21, 22, 24, 25
Rijksdienst voor het Culturel Erfgoed: 23
Archief V&B Mettlach: 02, 03, 26-31, 33, 37, 41
Staatsbibliotheek van Württemberg Stuttgart: 09, 11, 13, 15, 17, 19, 35, 39
(Ik kocht de foto's een paar jaar geleden uit de Staatsbibliotheek van
Württemberg.)
Gebruikte literatuur
Wikipedia
Dankzegging
Mevrouw Diana Nieuwold gaf mij toestemming om haar foto's 01, 04, 05 en 20
in deze publicatie
te publiceren.
Pastoor Meijer stuurde me foto's 06, 07, 21, 22, 24 en 25.
Mevrouw Agnes Müller van het Archief V&B Mettlach heeft me geholpen bij het
vinden van sjablonen voor de ‘Mettlacher Mosaiikplatten’.
Ik ben Jan Pluis bijzonder dankbaar voor zijn correcties.
Mijn zoon Norbert wil ik bedanken voor het redigeren en publiceren van
de publicatie.
Parochiekerk O.L. Vrouw ten Hemelopneming
Brederodestraat 2
4132 VP Vianen