zeewezen

Zeemeermannen, zeemeerminnen
en cupido's als zeewezen op tegels in het Rijksmuseum Amsterdam en het Museum Rotterdam

zeewezen

 

Tegels elk met een veelkleurig (blauw, oranjegeel, groen, bruin en paars) zeewezen,
ca. 1610 – ca. 1620.

zeewezen
01
Rijksmuseum Amsterdam
BK-1955-162-1, 132x132x12 mm.

zeewezen
02
Rijksmuseum Amsterdam
BK-1955-162-4, 132x132x12 mm.

 

De twee tegels BK-1955-162-1 en BK-1955-162-4 zijn door verschillende mensen met behulp van hetzelfde spons beschilderd.

Arion was een Griek die geboren werd rond 650 v.Chr. op het eiland Lesbos, meer bepaald in de stad Methymna. Hij ontpopte zich tot een groot zanger en citerspeler, spelend aan het hof van de tiran van Korinthe, genaamd Periander.

zeewezen
03

Rijksmuseum Amsterdam, RP-P-OB-32.149, 35,2x35,8 cm.

Jan Harmensz. Muller naar ontwerp van Cornelis Cornelisz. van Haarlem, uitgever Harmen Jansz. Muller, 1589.

Onderaan in de marge twee tweeregelige verzen in het Latijn en in het midden het motto van de schrijver Hendrick Laurensz Spieghel.

 

zeewezen
04
Rijksmuseum Amsterdam BK-1955-162-2, 13,2x13,2x1,2 cm.
Een klinkhorn blazende triton.
* Zee van groenblauwe lusjes als de mazen van een net.

zeewezen
05
Museum Rotterdam, 14020_1, bodemvondst, 13,1x13,1x1,6 cm.
Een klinkhorn blazende gehoornde triton met een krullende visstaart.
* Vier spijkergaatjes.

Triton wordt in de Griekse mythologie meestal voorgesteld met het hoofd en de romp van een man en de staart van een vis, een zeemeerman. Hij was een soort koning van de zee, die samen regeerde met verscheidene van zijn broers onder het waakzame oog van de zeegod Poseidon. Poseidon, broer van Zeus en Hades, kreeg bij de verdeling van de wereldheerschappij de zee toegewezen. Tot de begeleiders van Poseidon behoorden de Tritons. Dit waren vissen met een menselijk bovenlijf, die schuw van aard waren. Deze Tritons waren van een lagere orde dan Triton zelf.

zeewezen
06
Rijksmuseum Amsterdam BK-1955-162-3, 13,2x13,2x1,2 cm.
Zeecentaur met een lange krullende staart, houdt een touw vast.

zeewezen
07
Museum Rotterdam 45000.
13,2x13,3x1,5 cm.
Zeecentaur met krans.

 

zeewezen
08

Museum Rotterdam 48987.
13,2 x 13,2 x 1,2 cm.
Triton met twee starten en slang in zijn bek.

 

zeewezen
09
Rijksmuseum Amsterdam BK-1955-163(A), 12,8x12,8x3,0 cm.
Bebaarde man op zeepard.
* Zee met een op een kabel lijkende groenblauwe golfband.

zeewezen
10
Rijksmuseum Amsterdam BK-1955-163(B), 12,8x12,8x3,0 cm.
Zeemeermin.

 

 

 

MUSEUM ROTTERDAM 923_1-12
Rotterdam ca. 1615 – ca. 1625
- bodemvondsten –
Ca. 12,8x12,8x1,1 cm

zeewezen
11
Museum Rotterdam 923_1.
Nereïde met kruik zittent op een dolfijn.

zeewezen
12
Museum Rotterdam 923_2.
Bebaarde man zit achterstevoren op een dolfijn.

De Nereïden zijn in de Griekse mythologie de dochters van de zeegod Nereus en Doris een Oceanide. Ze vergezellen, samen met de Tritons, de zeegod Poseidon en ze zijn zeelui behulpzaam tijdens zware stormen.
Nereïden zijn prachtige vrouwen die, in tegenstelling tot zeemeerminnen, geen vissenstaart hebben. Deze worden verondersteld blauwe haren te hebben.

 

zeewezen
13
Museum Rotterdam 923_3
Naakte man met een flambouw en Cupido met vlag op een schelp die door een dolfijn wordt voordt getrokken.

zeewezen
14
Museum Rotterdam 923_4
Een persoon zit op een schelp en wordt door een schildpad over de zee getrokken.
* Zee met groenblauwe golven.

zeewezen
15
Museum Rotterdam 923_5
Fortuna met zeil op globe in schelp getrokken door dolfijn.

zeewezen
16
Museum Rotterdam 923_6
Naakte man en Cupido  met zweep op schelp met wielen voortgetrokken door dolfijn.

zeewezen
17
Museum Rotterdam 923_7
Cupido met een fakkel en een kleinere Cupido met een tweetand op een dolfijn.

zeewezen
18
Museum Rotterdam 923_8
Cupido met een fakkel op een dolfijn.

zeewezen
19
Museum Rotterdam 923_9
Naakte man met een flambouw en Cupido met vlag op een schelp die door een dolfijn wordt voordt getrokken.

zeewezen
20
Museum Rotterdam 923_10
Bebaarde man met wapperende doek zit achterstevoren op een dolfijn.

zeewezen
21
Museum Rotterdam 923_11
Triton met Nereïde.
* Groenblaue golven.

zeewezen
22
Museum Rotterdam 923_12
Cupido met toorts op een schelp staand die door twee zeepaardjes wordt getrokken.

 

 

 

RIJKSMUSEUM AMSTERDAM
Tegels ca. 1650 – ca. 1680.

zeewezen 23
Rijksmuseum Amsterdam BK-1955-324-A
Zestien tegels mit fijn geschilderde zeewezens, hoekmotief: achtstippige spin (rozetspin).
Delft, ca. 1650.

zeewezen 24
Rijksmuseum Amsterdam BK-1955-324-B.
Vier tegels mit fijn geschilderde zeewezens, hoekmotief: rozetspin.
Delft, ca. 1650.

zeewezenzeewezenzeewezenzeewezenzeewezenzeewezen 25
Rijksmuseum Amsterdam BK-1955-325, ca. 1650 – ca. 1700.

zeewezen 26
Rijksmuseum Amsterdam BK-1955-322-C.
Harlingen 1650-1670. Vier zeewezens, drie tegels met vierstipgolven.

zeewezen 27
Rijksmuseum Amsterdam BK-1955-323.
Veld van zestien tegels met zeewezens met horizontale kronkelgolven, Harlingen, ca. 1660.

In de linkerboven- en rechteronderhoek Fortuna op een bol in een schelp getrokken door een dolfijn.

zeewezen 28
Rijksmuseum Amsterdam BK-1955-322-A, Harlingen, ca. 1670.
Zestien zeewezens met vierstipgolven.

zeewezen 29
Rijksmuseum Amsterdam BK-1955-307.
Zestien tegels met zeewezens en hoekmotief ossenkop. Amsterdam, ca. 1680.

Alle tegels zijn vrijwel van de linkerhelft spiegelbeeldig aan die van de rechterhelft, met uitzondering van de golven die bij alle tegels in dezelfde richting gaan.
Fama is de godin van de roem en het gerucht in de Romeinse mythologie. Fama die op een trompet blaast houdt een tweede  trompet in de andere hand. Zij wilde de dood van haar kinderen wreken en bezat twee bazuinen: een lange en een korte. De lange was gewijd aan het verspreiden van roem en de korte aan het verspreiden van valse geruchten.

 

 

Museum Rotterdam 1610-1620

zeewezen
30
44997 13,0x13,0x1,5 cm.
Fortuna met zeil op een bol.

zeewezen
31
44998 13,0x13,0x1,5 cm.
Vrouwlijk torso, veren als haren, een dubbele vissenstaart. In de handen een gekrulde hoorn en veren.

 

 

Museum Rotterdam 1615-1630

zeewezen
32                                                        33
5739_5 13,0x13,0x1,5 cm.                     5739_6 13,0x13,0x1,5 cm.
Cupido zit achterstevoren op een dolfijn.  Zeemeerman met vissenstaart met en roeispaan.
Hoekmotief: ossenkop.


zeewezen

34
18146 13,1x13,2x1,1 cm.
Bebaarde man met drietand op dolfijn.

 

 

 

Museum Rotterdam 1640-1660

zeewezen
35
5726 12,5x12,5x1,0 cm.
Zeemeerman met robbenjong (?) en vlag. Hoekmotief: ossenkop.

zeewezen
36
5731 12,7x12,7x1,0 cm.
Zeemeerman met pijl en bog.
Hoekmotief: ossenkop.

zeewezen

37
5729 12,6x12,6x1,0 cm.
Zeemeerman, zijn staart met zijn linkerhand vasthoudend en met een pijl in zijn rechterhand.
Hoekmotief: bijzonder grote ossenkop.

 

 

 

Museum Rotterdam 1640-1650

zeewezen
38
1589 12,9x12,6x1,0 cm.
Plassende Cupido met een doek op een dolfijn, een zeilschip op de achtergrond.

zeewezen
39
1594 13,2x13,0x1,1 cm.
Nereïde met lang blauwe haar en een kleine cupido in een schelp die door een zwaan wordt getrokken.

zeewezen
40
1599 13,1x12,7x1,0 cm
Bebaarde Triton met Nereïde op zijn rug.

zeewezen
41
1601 12,7x12,7x0,9 cm.
Cupido met een voet op bol en hoorn blazend.

zeewezen
42
1602 12,8x12,7x0,9 cm.
Bebaarde Triton met Nereïde op zijn rug staand.

zeewezen
43
1603 12,7x12,8x0,9 cm.
Cupido met een fakkel op een dolfijn,
een zeilschip op de achtergrond.

zeewezen
44
1604 13,0x12,7x1,0 cm.
Bebaarde zeemeerman met Nereïde op
zijn rug.

zeewezen
45
1556 13,2x12,9x1,0 cm.
Bebaarde zeemeerman met Nereïde op zijn rug.

zeewezen
46
18168 12,8x12,8x1,0 cm.
Zeemeermin met een lange vissenstaart.

zeewezen
47
18169 12,8x12,9x1,0 cm.
Zeemeerman met kroon, met vogel in één hand.

zeewezen
48
18170 13,3x13,5x1,1 cm.
Zeemeerman met gekrulde vissenstaart, vogel (?) in zijn rechterhand.

zeewezen
49
5724 12,6x12,6x0,9 cm.
Zeemeermin met tweetand.

 

 

1655-1665

5118_1-8 (tegels van tegelveld).
Ca. 13,0x13,0x1,0 cm.

zeewezen
50
5118_1
Zeemeerman en zeemeermin in omheizing.

zeewezen
51
5118_2
Schelp met Venus getrokken door een dolfijn.

zeewezen
52
5118_3
Schelp waarin staande Triton met kinkhoorn, getrokken door een walvis en gemend door een Putto.

zeewezen
53
5118_4
Schelp waarin staande Triton met kinkhoorn, getrokken door een walvis en gemend door een Putto.

De twee tegels 5118_3 en 5118_4 zijn door verschillende mensen met behulp van hetzelfde spons beschilderd.

zeewezen
54
5118_5
Zeemeerman met kruik, een zeilschip op de achtergrond.

zeewezen
55
5118_6
Zeemeermin, een zeilschip op de achtergrond.

zeewezen
56
5118_7
Fortuna met zeil op globe in schelp getrokken door dolfijn.

zeewezen
57
5118_8
Fortuna met zeil op globe in schelp getrokken door dolfijn.

De twee tegels 5118_7 en 5118_8 zijn door verschillende mensen met behulp van hetzelfde spons beschilderd. Vooral de vorm van de golven is anders.

 

 

1650-1700

zeewezen
58
18178 13,2x12,2x1,1 cm.
Zeemeerman, in de hand een sabel.

zeewezen
59
18189 12,7x12,6x0,8 cm.
Zeemeerman, in de hand een zwaard.

 

 

1730 1750

zeewezen
60

5139
Arion op dolfijn.
12,9x12,9x1,1 cm.
* Geschilderd en meegebakken achterzijde “2” of “Z” (2x).
Deel van tegelveld.

 

 

1790-1810

zeewezen
61
5753 12,8x12,8x0,9 cm.
Zeemeerman met pijl en bog.

zeewezen
62
5754 12,8x12,8x0,9 cm.
Zeemeermin met kinkhoorn.

zeewezen
63
5755 12,8x12,8x0,9 cm.
Zeemeerman met helm en knupppel.

zeewezen
64
5756 12,8x12,8x0,9 cm.
Zeemeerman met schild en zwaard.

zeewezen
65
5761 12,8x12,x 0,9 cm.
Fortuna met zeil op globe in schelp.

zeewezen
66
5762 12,8x12,8x0,9 cm.
Zeemeerman met knots.

zeewezen
67
5763 12,8x12,8x0,9 cm.
Jonge zeemeerman met bazuin.

zeewezen
68
5764 12,8x12,8x0,9 cm.
Oude zeemeerman met knots.

 

Afbeeldingen
Rijksmuseum Amsterdam (Public Domain) 01-04, 06, 09,10, 23-29.
Museum Rotterdam (Public Domain) 05, 07, 08, 11-22, 30-68.

Gebruikte literatuur
Jan Pluis, De Nederlandse Tegel. Decors en benamingen 1570-1930,
Primavera Pers – Leiden 1997
Ingrid de Jager & Nora Schadee (redactie), Tegels uit Rotterdam,
Uitgeverij Aprilis - Zaltbommel 2009
Jan Pluis & Reinhard Stupperich, Mythologische voorstellingen op Nederlandse tegels, Primavera Pers – Leiden 2011

Dankzegging
Ik wil mijn zoon Norbert bedanken voor het redigieren en publiceren van dit rapport.

* Fouten in de Nederlandse tekst
Excuses voor eventuele fouten in de Nederlandse tekst. Jan Pluis, dé expert op het gebied van Nederlandse tegels, die eerder mijn Nederlandse teksten heeft gecorrigeerd, is wegens ziekte voor een langere periode verhinderd.